Klimaatverandering en schaarste van grondstoffen vragen om radicale veranderingen in ons huidige systeem. Overheidsbeleid past zich daarop aan middels drie beleidsthema’s: klimaatadaptatie (KA), circulaire economie (CE) en energietransitie (ET). De achterliggende gedachte van deze drie verschillende thema’s is, enerzijds om het antropogene effect op de klimaatverandering tegen te gaan, en anderzijds om de gevolgen van klimaatverandering te verminderen. Op verschillende schaalniveaus zijn daarom programma’s, beleidsdocumenten en instrumenten ontwikkeld die daarop inspelen, zoals het Klimaatakkoord van Parijs, de Nationale Adaptatiestrategie en ‘Nederland Circulair in 2050’.
Maar, leiden deze drie afzonderlijke thema’s niet tot fragmentatie binnen organisaties? En in hoeverre belemmeren de thema’s elkaar of werken ze juist stimulerend op elkaar? Uit het onderzoek, dat ik voor Sweco heb uitgevoerd naar beleidscoördinatie tussen KA, CE en ET binnen de watersector op regionale schaal, blijkt dat beleidsmakers geen voordelen zien van een ‘geforceerde’ integrale aanpak van deze thema’s. Tegelijkertijd is te concluderen dat de fases, waarin de werkzaamheden omtrent de thema’s zich bevinden, ver uiteen lopen. Dat wil zeggen; klimaatadaptatie loopt voorop door de regionale en nationale strategieën die ontwikkeld zijn, vaak door het afnemen van stresstesten en risicodialogen. De energietransitie krijgt steeds meer vorm middels de Regionale Energiestrategie (RES), maar de transitie richting een circulaire samenleving loopt ver achter.
Coördinatie tussen de drie thema’s, dat is onderzocht op basis van procesfactoren, is momenteel nog behoorlijk laag op regionale schaal. De resultaten liegen er niet om. Buitenom andere barrières is kennisuitwisseling nog minimaal, vindt er sporadische samenwerking plaats, is er een groot gebrek aan sturing en leiderschap, en ontbreken er gezamenlijke (in)formele afspraken. Toch liggen er veel kansen. Coördinatie op regionaal niveau kan op gang gebracht worden door een intermediair die op onafhankelijke wijze strategieën kan uitwerken, kennisuitwisseling kan laten plaatsvinden, vertrouwen kan creëren tussen beleidsmakers, verantwoordelijkheden kan verdelen en het proces kan faciliteren.
Daarnaast is gebleken dat een projectmatige benadering een meer stimulerend effect kan hebben op coördinatie tussen de thema’s, omdat het op deze manier geconcretiseerd kan worden. Zo kunnen (nationale) doelstellingen door een stappenplan binnen een bepaalde tijdspanne concreter gemaakt worden. Dit suggereert dat coördinatie tussen de thema’s beter op een kleinere schaal kan worden toegepast. Dit argument wordt bijgestaan door de resultaten van het onderzoek dat Jorg Hogerheijde heeft uitgevoerd voor Sweco. Zijn onderzoek laat zien dat een geforceerde integrale aanpak tussen de thema’s op wijkniveau wel degelijk mogelijk is middels het gebruik van een ruimtelijk toetsingstool. In de door Jorg ontwikkelde tool zijn 176 mogelijke klimaat adaptieve, energie neutrale en circulaire maatregelen op wijkniveau opgenomen. Op basis van fysieke gegevens in een willekeurige Nederlandse wijk kan getoetst worden welke van deze maatregelen kunnen bijdragen aan het ruimtelijk inrichten van een wijk. De focus is daarbij gelegd op de bestaande bebouwde omgeving, omdat volgens het onderzoek daar de grootste uitdagingen liggen omtrent KA, CE en ET.
Parallel hieraan heeft Jorg onderzocht wat een zelfvoorzienende wijk is en welke behoefte mensen hierin noodzakelijk achten. Denk hierbij aan veiligheid, zuurstof, voedsel en energie. De drie thema’s kunnen ieder op zich invulling geven aan deze basisbehoeften van een zelfvoorzienende wijk. Dit betekent dat een zelfvoorzienende wijk enkel ontwikkeld kan worden op basis van een integrale aanpak van de thema’s klimaatadaptatie, energietransitie en circulaire economie. Tevens wijst een integrale aanpak zich uit als de meest efficiënte aanpak (o.a. financieel en ruimtelijk) om doelstellingen gelinkt aan de drie thema’s te behalen.
De twee uitgevoerde onderzoekstudies laten dus zien dat een integrale aanpak van deze thema’s wel degelijk kan leiden tot een gouden combinatie, mits dit op de juiste wijze en op het juiste schaalniveau wordt aangepakt. Op een strategische (regionale) schaal kan dit het beste door aan de opgestelde beleids-/procesfactoren te voldoen en door gebruik te maken van een intermediair. Een intermediair kan op deze manier verantwoordelijkheden verdelen, vertrouwen creëren onder beleidsmakers, zorgen voor kennisuitwisseling, het proces faciliteren en strategieën uitwerken zonder daar een direct belang bij te hebben. Op een kleinere schaal is deze integrale aanpak concreter te maken door een projectmatige benadering of door via een ruimtelijke toetsingstool uiteindelijk zelfs tot een zelfvoorzienende wijk te komen. De drie thema’s versterken elkaar. Concluderend: een geforceerde aanpak volstaat dus wel.
Met deze afstudeerscripties hebben wij een bijdrage geleverd aan het kennisprogramma Urban Insight, dat door Sweco is ontwikkeld om in de samenleving richting te geven aan, onder andere, de circulaire economie, klimaatadaptatie en de energietransitie. Door dit kennisprogramma levert Sweco een bijdrage aan de stad van de toekomst. Voor meer informatie over ons Urban Insight programma, zie https://www.swecourbaninsight.com/. Neem ook gerust contact op met Jorg Hogerheijde of mij, mocht u interesse hebben in de afstudeerscripties.
In nauwe samenwerking met Sweco collega’s Nikéh Booister, Elwin Leusink, Laurens van der Schraaf, Anouk Donkervoort en Ineke Vink.
In samenwerking met Rijkswaterstaat Zee en Delta.
